ENGLISH

Geçmişten Bugüne Genel-İş

21/04/2022

Türkiye Genel Hizmetler İşçileri Sendikası

Sendikamız, 22 Nisan 1962’de genel işler işkolunda faaliyet göstermek üzere İstanbul’da kurulmuş; DİSK, PSI ve EPSU üyesi bir işçi sendikasıdır. Sendikamızın kurucuları Abdullah Baştürk, Mustafa Sığan, Cemil Uludağ, Cemil Altan, Mustafa Kuruçeşme ve Bekir Büyükcan’dır.[1]

Kurulduktan kısa bir süre sonra Türk-İş üyesi olan sendikamız ilk Genel Kurulunu 15-16 Kasım 1962’de yaptı. Genel kurula 8 bin 354 üyeyi temsilen 93 delege katıldı. Bu toplantıda Genel Başkanlığa Abdullah Baştürk, Genel Başkan Vekilliğine Ertan Andaş ile Mustafa Sığan, Genel Sekreterliğe Hasan Okyar ve Mali Sekreterliğe Hasan Togay seçilmiştir.[2]

Kuruluşunun ardından, 274 sayılı Sendikalar Kanunu ile 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle birlikte sendikamız hızlı bir şekilde örgütlenme ve toplu iş sözleşmesi çalışmalarına başlamıştır. Örgütleme çalışmalarına ağırlık verdiği bu dönemde 25 Kasım 1965’te gerçekleştirilen 2. Genel Kurulda üye sayısı 3 kat artmış ve yapılan seçimler sonucunda Yürütme Kurulu üyeliklerinde bir değişiklik olmamıştır.[3]

Sendikanın ilk etkili eylemlerinden biri Türkiye emek tarihi açısından bir ilk olan Çorum Belediye işçilerinin “uzun yürüyüşü”dür. Çorum yürüyüşü, Çorum Belediyesi tarafından işten çıkarılan 54 işçinin uzun soluklu hak arama eylemidir. 27 Temmuz 1966’da başlattıkları yürüyüşle 54 işçi çıplak ayakla 34 gün ve 730 km yürümüştür.[4] Çorum Belediyesi tarafından işten çıkarılan Genel-İş üyesi 54 temizlik işçisi; Çorum’dan Ankara’ya, Ankara’dan İstanbul’a kadar çıplak ayakla yürüdü. Genel-İş için önemli ve sembolik anlamı büyük olan yürüyüşle ilgili bir de bildiri yayımlandı. Bildiride, “yürüyüş sırasında yaşamını yitirecek işçiler olması durumunda işçilerimiz öldükleri yere gömülecek ve adlarına sendika şehidi anıtı dikilecek, ölümlerine sebep olanlar ise tarih önünde daima işçi düşmanları olarak anılacaktır”[5] ifadelerine yer verildi.

28 Ağustos 1966’da İstanbul’da son bulan Çorum yürüyüşü işçilerin sesini duyurmasında etkili oldu. Türk-İş yönetiminin girişimiyle dönemin Hükümeti sürece dâhil edildi ve Başbakan Süleyman Demirel ve Çalışma Bakanı Ali Nail Erdem bir görüşme gerçekleştirdi. Çorum Belediyesi ile bir protokol imzalandı ve sigorta kollarına göre işten çıkarılan 54 işçi işe geri alındı.[6]

Genel-İş öncülüğünde 1965-1967 yıllarında ise önemli grevler gerçekleştirildi. Manisa, Denizli, Gaziantep, Bandırma ve Adana Belediyeleri’nde toplu iş sözleşmelerinin uyuşmazlıkla sonuçlanması neticesinde Genel-İş üyesi işçiler greve çıkıp yürüyüşler düzenlediler.[7]

Sendikamız, 3. Genel Kurulunu 31 Kasım-2 Aralık 1967’de yaptı. 1967’de Genel-İş’in üye sayısı 33 bine yaklaşmıştı. Bu genel kurulda da Genel Başkanlığa Abdullah Baştürk, Genel Başkan Vekilliklerine Ertan Andaş ve Mustafa Sığan, Genel Sekreterliğe Hasan Okyar ve Mali Sekreterliğe ise Hasan Togay seçildi.[8]

1967-1969 döneminde Eskişehir, İzmir, Adana ve Konya Belediyelerinde Ankara İmar Müdürlüğü ve Amasya’daki Kutsal Şirketi’nde grevler yapılmıştır. Bin yüz işçinin katıldığı ve 11 Eylül 1968’de başlayıp bir hafta süren grevi toplu iş sözleşmesinin uygulanmaması sebebiyle “hak grevi”, diğerleri ise toplu iş sözleşmesinin imzalanması için uygulanan “menfaat grevi”ydi. 13 Mayıs 1969’da uygulanan Amasya’daki grev 13 gün sonra işverenin uzlaşma yoluna gitmesiyle sonuçlandı. Bu grev Genel-İş’in özel bir işyerinde uyguladığı ilk grevdi.[9]

Sendikamızın 4. Genel Kurulu 23-25 Aralık 1969’da gerçekleşmiştir. Bu dönemde Genel-İş’in 38 bin 304 üyesi vardı. Bu genel kurulda Yürütme Kurulu üyeleri aynı görevlere yeniden seçildiler.[10]

Sonraki süreç, sendikamızın misyon ve vizyonunu geliştirmesi ve bu doğrultuda aldığı kararlarla şekillendi. Genel-İş ile Türk-İş yönetimi arasında 1971 yılında görüş ayrılıklarının ortaya çıkması bu süreci hızlandırdı. 1971 yılında Kızılcahamam’da toplanan Türk-İş Yönetim Kuruluna Petrol-İş, Deniz Ulaş-İş, Yol-İş sendikalarıyla birlikte Türk-İş yönetimini eleştiren bir rapor sunan Genel-İş Sendikası’nın içinde yer aldığı oluşum daha sonra yeni sendikaların katılımlarıyla 12’ler ve 24’ler raporlarını yayımladı.

Bu arada Genel-İş’in 5. Genel Kurulu da 22-24 Nisan 1972’de toplandı ve Genel Başkanlığa yeniden Abdullah Baştürk seçildi.

Abdullah Baştürk’ün de öncülük ettiği söz konusu raporlar hem Türk-İş’te yükselen muhalefetin ilkelerini çizdi hem de Türkiye’deki sendikal mücadele sürecinin nasıl sürdürülmesi gerektiğine yönelik önemli ilkeleri ortaya koydu. Baştürk, daha sonra Türk-İş’le derinleşen düşünsel farklılaşmanın sonucunda 3 Ağustos 1975 günü olağanüstü toplanan Genel-İş Genel Kurulunda Türk-İş üyeliğinden ayrılma kararına ve 5 Haziran 1976’da toplanan Olağanüstü Genel Kurulda ise DİSK’e katılma kararı alınmasına öncülük etti. Türk-İş yönetimiyle zayıflayan ilişkiler dolayısıyla oybirliği ile gerçekleşen ayrılma kararının gerekçeleri özetle şöyleydi:

Ekonomik, sosyal ve siyasal bunalım patlama noktasına gelmesine rağmen Türk-İş’in sınıf bilincinden uzak ve suskun olması, birçok nedenle sınıf mücadelesini zaafa uğratması, sermaye ve çıkar çevreleriyle uzlaşmacı tutumu, sınıf bilinci amacıyla yapılan eğitimleri sabote etmesi, kapitalist kuruluşlardan yana tavır alması, demokratik kitle örgütleriyle eylem ve ilke birliğine girmemesi. Yürütme Kurulu kararı, ülkenin çeşitli yerlerinde yapılan bölgesel toplantılarda üyelere anlatıldı ve üyelerin desteklemesiyle Genel-İş olağanüstü genel kurul kararı aldı.[11] Genel-İş’in Olağanüstü Genel Kurulu, 3 Ağustos 1975’te Ankara Stad Sineması’nda toplandı. Toplantıya katılan 226 delegeden 223’ünün oyuyla Türk-İş’ten ayrılma kararı verildi.

Daha sonra faaliyetlerini yaklaşık 10 ay bağımsız olarak sürdüren Genel-İş, 5 Haziran 1976'da bir Olağanüstü̈ Genel Kurul daha yaptı ve sendikacılığı bir sınıf hareketi olarak gören ve toplumun sınıf mücadelesi ile değiştirileceğine inanan DİSK’e üye olma kararı aldı. 9 Haziran 1976’da Genel-İş’in DİSK’e yaptığı başvuru 11 Haziran 1976'da kabul edildi.[12] Genel-İş, böylece 130 binden fazla üyesiyle DİSK’e katılmış oldu.

Genel-İş’in DİSK’e üye olmasının ardından Yönetim Kurulu 21-22 Eylül 1976’de bir toplantı gerçekleştirdi. Bu toplantıda 17 üyenin katıldığı seçim sonucunda Abdullah Baştürk Genel Başkan Vekilliğine seçildi. DİSK Tüzüğü genel başkan vekillerinin yönetim kurulunca seçilmesine olanak tanıyordu. Böylece Baştürk henüz Genel Kurul toplanmadan DİSK Genel Başkan Vekili olmuştu.

Daha sonra Genel-İş Genel Başkanı Abdullah Baştürk, DİSK’in 22-27 Aralık 1977’de toplanan 6.Genel Kurulunda DİSK Genel Başkanlığına seçildi. Sendikanın 7. Genel Kurulu 22-24 Nisan 1978’de yapıldı. Bu genel kurulda Genel Başkan Abdullah Baştürk, Genel Başkan Yardımcısı Ertan Andaş, Genel Sekreter Hasan Okyar ve Genel Mali Sekreter ise İsmail Özbiçer oldu. Sendikanın 8. Genel Kurulu 19-20 Nisan 1980’de toplandı. Bu toplantıda Genel Başkan Abdullah Baştürk ve Genel Sekreter Ertan Andaş seçildi. Abdullah Baştürk hem Genel-İş’in hem de DİSK’in genel başkanlıklarını uzun yıllar sürdürdü.

Genel-İş, 1975-78 döneminde çok sayıda iş yerinde grevler yaptı; İstanbul, Ankara ve İzmir başta olmak üzere birçok belediye ile toplu sözleşmeler imzaladı, başta 1 Mayıs kutlamaları olmak üzere pek çok eylemde aktif olarak yer aldı ve bu çalışmalardan elde ettiği kazanımlarla kamuoyunda ilgi ve desteğini artırdı.

Genel-İş 1978-1980 arasında aktif sendikacılık faaliyetleriyle daha da büyüdü ve o dönemde yaklaşık 145 bin üyesi vardı. 12 Eylül 1980 askeri darbesinden DİSK ve üyesi diğer sendikalar gibi Genel-İş’in de faaliyetleri durduruldu ve sendikaya kayyum atandı. Kayyum, 9 Aralık 1980’de Genel-İş’te göreve başladı.[13] Aralarında DİSK Genel Başkanı Abdullah Baştürk’ün de olduğu çok sayıda Genel-İş yöneticisi hakkında idam talebiyle dava açıldı. İdam cezası ile yargılananlar arasında İsmail Özbiçer, Ekrem Akkuş, Bergüzar Can, İsmail Hakkı Önal, İsmail Çalışkan ve Cemal Aslan da yer aldı.[14]

İşçiler için pek çok ilki gerçekleştiren ve öncelikle işçi sınıfının insana yakışır koşullarda yaşaması ilkesinden hareket eden Genel-İş 1970’lerde bu doğrultuda kendi bünyesinde bir sosyal güvenlik kuruluşu olan Genel-İş Emekli Sandığı’nı kurmuştu. Üyelere iş kazası, meslek hastalığı, malulen ya da normal yollarla emekli olanlara ya da ölen işçinin kanuni mirasçılarına yardımda bulunan sandık, aynı zamanda evlenme, doğum ve ölüm hallerinde de işçilere yardım sağlıyordu. Genel-İş Emekli Sandığı’nın bir diğer amacı ise; işçi çocuklarının eğitim görenlerine burs ve yurt sağlamak, üretim, tüketim ve meslek kooperatifleri kurmak ve işçilere dinlenme tesisleri kurarak sosyal ve ekonomik destekler sunmaktı. Genel-İş’in işçiler için yapmış olduğu tüm faaliyetleri 12 Eylül askeri darbesiyle durduruldu, engellendi.

1981’de Genel-İş’e ait olan Ankara Çankaya’da bulunan 12 katlı, bin kişilik konferans salonu olan genel merkez binası düşük bir bedelle kamulaştırıldı ve ardından Anayasa Mahkemesi’ne tahsis edildi. Ayrıca sendikaya ait tesislerin işletme hakkının Turizm Bankası’na devredilmesi konusunda karar alındı. Genel-İş’in Ören’deki Artemis Eğitim Tesisleri 12 Eylül döneminde kayyumlar tarafından Turizm Bankası’na kiralandı[15]. Tesis, günümüzde Abdullah Baştürk Eğitim ve Dinlenme Tesisleri adıyla varlığını sürdürmektedir.

23 Aralık 1986’da Sıkıyönetim Mahkemesi, 21 Genel-İş yöneticisini toplam 123 yıl 4 ay hapis cezasına mahkûm etti. Temyiz edilen dava, Askeri Yargıtay 3. Dairesi’nin 16 Temmuz 1991 tarihinde beraatla sonuçlandı.

Sendika 1992’de faaliyetlerine yeniden başladı. Abdullah Baştürk’ün 21 Aralık 1991’de yaşamını yitirmesi üzerine 1-2 Şubat 1992 tarihinde toplanan 9. Genel Kurul'da İsmail Hakkı Önal yeni dönemin ilk Genel Başkanı seçildi. Sendikanın malvarlığı kayyumdan geri alındı. Örgütlenme çalışmalarına başlayan Genel-İş 48 gün içinde işkolu barajını aşmayı başardı ve yaklaşık 40 bin üye kaydetti.

Bugün 120 bini aşan üyesiyle yoluna devam eden sendikamız güçlenerek büyümeye devam ediyor. Genel-İş’i hep birlikte geçmişin birikimiyle büyütüyoruz; emek mücadelesi için çıktığımız bu yolda ilk günkü ilkelerimizden taviz vermiyor, aynı zamanda yenileniyoruz.